“Paranın kirası” gibi basit bir şekilde de açıklayabileceğimiz faiz, ana paradan elde edilen geliri ya da ana para üzerine ödenen maliyeti ifade ediyor. Ülke ekonomisinden doğrudan etkilenen ve hatta kendi etkilerini de yaratan faiz, bu nedenle yatırımcıların çok iyi bilmesi gereken konular arasında!
Faiz gerek ülke ekonomilerinin yönetiminde gerekse de yatırımcıların piyasa hareketlerini belirlemede çok önemli roller üstleniyor. Faiz oranlarındaki değişimler, tüm ülkenin ekonomi politikasından bireylerin bütçelerine uzanan bir domino etkisi yaratarak dengeleri yeniden belirliyor. Artışı da düşüşü de ayrı fayda ve negatif etkiler sunan ve her boyutuyla tartışmalara açık olan faiz kavramı hakkında bilinmesi gereken çok fazla detay var. Neyse ki bu yazıda aradığın tüm temel bilgilere ulaşabilir, yatırım ve harcama kararlarına artık buna göre yön verebilirsin.
1. Faiz Nedir?
Faiz, borç alanın borç verene ödediği, belirli ekonomik göstergeler ışığında yüzdesel olarak belirlenen getiri miktarına deniyor. Faizin ana amacını borç verilen para karşılığında borç verenin riskini ve kaçırdığı fırsat maliyetini telafi etmek olarak açıklamak mümkün. Ödünç alınan para (sermaye) karşılığında alınan faiz, genellikle sermaye miktarı üzerinden yüzde olarak belirleniyor. Ekonomik göstergeler ise faiz oranlarının belirlenmesinde en önemli etkiyi gösteriyor.
2. Faiz Çeşitleri Nelerdir?
Faizler, ödeme seçenekleri ve hesaplama yöntemlerine bağlı olarak şu gibi farklı çeşitlere ayrılıyor:
- Basit faiz: En temel faiz çeşidi olan basit faiz, alınan temel borç üzerinden hesaplanıyor. Basit faizde işlemler de karmaşık olmayacak bir şekilde tek kanaldan ilerliyor.
- Bileşik faiz (nominal faiz): Bileşik faizde, safi faiz miktarı da ana paraya ekleniyor ve çıkan miktar üzerinden faiz uygulanıyor. Böylece ana paranın büyümesi garanti ediliyor. Ancak ticari olmayan işlerde bileşik faiz uygulanmasının kanunen yasak olduğunu belirtmemiz gerek.
- Sabit faiz: Sabit faiz adından da anlaşılacağı üzere faizin dış etkenlerden bağımsız olduğu ve vade boyunca sabit kaldığı anlamına geliyor.
- Değişken faiz: Değişken faiz ise sabit faizin tam zıddı olarak piyasa şartlarına göre yeniden belirlenen faiz çeşidini oluşturuyor.
- Reel faiz: Bu faiz türü bileşik faizden enflasyon etkili faizin çıkarılmasıyla elde ediliyor.
3. Faiz Tutarı Nasıl Hesaplanır?
Faiz tutarı üç temel bileşene bağlı olarak hesaplanıyor. Bu bileşenler ana para, zaman ve faiz oranı olarak açıklanıyor. Buna göre;
- Ana para: Bu bileşen, faiz hesabının yapılacağı başlangıçtaki para miktarını belirtiyor. Bir bankadan alınan kredi ya da yatırım miktarı, ana parayı oluşturuyor.
- Zaman: Faizin ne kadar süre boyunca uygulanacağını gösteriyor.
- Faiz oranı: Bu bileşen, yıllık bazda belirleniyor ve yüzdelik değer olarak gösteriliyor.
Faiz hesaplamalarında kullanılan formül ise şöyle:
Faiz tutarı = Ana para X faiz oranı X zaman
Faiz tutarında faizin süresi en önemli faktörü oluşturuyor. Faiz hesaplama da günlük, aylık ve yıllık gibi süreler üzerinden yapılıyor. Örnek olarak; 1000 TL’sini yüzde 10 vadeli mevduat hesabına bir yıllık faiz olarak koyan biri, yıl sonunda 100 TL faiz getirisi kazanıyor. Hesaplaması da şöyle oluyor:
1000 TL (Ana para) X 1 (yıllık bazda süre) X 0,10 (faiz oranı) = 100 TL (Faiz tutarı)
4. Faiz Oranı Ne Anlatır?
Faiz oranı en temel ifadeyle ana para üzerinden ne kadar para kazanılacağını ifade ediyor. Faiz oranı ile yatırım sahipleri ne kadar kazanç elde edeceği hakkında bilgi sahibi olurken borç alan taraf da ödemeleriyle ilgili gerçekçi bir planlama yapma imkanına kavuşuyor. Faiz oranının az olması bireyleri daha fazla kredi alımına ya da harcamalara teşvik ederken yüksek faiz ise tasarrufa yönlendiriyor.
Faiz oranları ayrıca ülkenin ekonomik gidişatı ve piyasaların durumu hakkında da bilgi veriyor. Buna göre faiz oranları yükselirse ekonomide yavaşlama, piyasadaki talepte düşüş ve işsizlik oranlarında artış gözlemleniyor. Talebin düşmesi fiyatlarda da düşüşe neden olarak enflasyonu düşürüyor. Faizin düşmesi ise piyasadaki arzı artırarak kredi kullanımının yükselmesine, ürün ve hizmetlere talebin çoğalmasına neden oluyor. Bu da ürün ve hizmetlerin değerinin yükselmesi ve enflasyonun artması anlamına geliyor.
5. Faiz Oranları Neye Göre Belirlenir?
Piyasa koşullarından bankaların kendi inisiyatiflerine kadar pek çok unsur faiz oranları üzerinde belirleyici olabiliyor. Faiz oranlarını belirleyen belli başlı maddeler ise şunlardan oluşuyor:
- Siyasi gelişmeler, politikacıların kararları ve merkez bankası kararları, faiz oranlarının belirlenmesinde en büyük etken olarak öne çıkıyor.
- Piyasalardaki arz-talep dengesi de faiz oranları üzerinde belirleyici bir güce sahip oluyor.
- Enflasyonda görülen artış ya da düşüş, faiz oranlarında da değişim yaşanmasına neden oluyor.
- Kamu iç borçlanması, ülkenin uluslararası arenadaki gücü ve yabancı yatırımcılara verdiği güven gibi faktörler de faiz oranları üzerinde etki gösteriyor.
- Bankaların iç politikaları ve yönetim stratejileri de -belirlenmiş faiz oranları içerisinde kalmak kaydıyla- faiz oranlarında değişkenlik yaratabiliyor.
Faiz çeşitleri, oranları, faiz hesaplama yöntemleri ve daha pek çok bilgi için Midas sana yeter! Midas’ın uzman analizleri ve güncel bilgileriyle harcama ve yatırımlarında en avantajlı faiz oranlarını keşfedebilirsin!
